Với phong cách riêng của mình Lăng Minh Mạng đã để lại cho nghệ thuật kiến trúc nước nhà nói riêng và kiến trúc thế giới nói chung nhiều giá trị to lớn. Với kinh nghiệm của mình các nhà kiến trúc bấy giờ đã thành công trong việc áp dụng nghệ thuật sơn thủy vào trong công trình kiến trúc của mình. Làm cho khu lăng mộ này mang một nét riêng, không thể nhầm lẫn với các công trình lăng tẩm khác. Cũng là nơi yên nghỉ của bậc đế vương nhưng lăng Minh Mạng không cổ kính bí hiểm…như các lăng vua Trung Quốc, không to lớn, khổng lồ tạo cho con người cảm giác bé nhỏ choáng ngợp khi đứng trước Kim Tử Tháp của các Pharaông Ai Cập mà tạo cho mọi người cảm giác mới lạ.
Các công trình kiến trúc lăng tẩm này dường như có thể lên tiếng nói về cuộc đời của chủ nhân mình. Nhìn lăng vua Gia Long ta có thể hiểu tại sao ý tưởng chủ đạo của lăng là cái đơn giản của người lính và cái vĩ đại của người dựng nghiệp. Nhà bia, điện thờ và ngôi mộ nằm dài trong rừng thông không có rào bao quanh. Điện thờ Minh Thành theo ý nhà vua không sơn son thiếp vàng nhưng chạm trổ chắc khoẻ. Nhìn lăng vua Thiệu Trị (1840-1847), lăng vua một cách yên ổn nên lăng rất ít cá tính; vua Tự Đức(1847-1883) làm thơ rất nhiều, đến 4000 bài thơ chữ Hán, 100 bài thơ chữ Nôm, hàng trăm bài ký. Nhà vua muốn ngôi lăng của mình phải là một bài thơ với nhà thủy tạ soi bóng hồ sen, với những lối đi uốn lượn dưới rừng thông… Còn vua Minh Mạng lên ngôi với sứ mạng thiết lập một trật tự nho giáo. Khẩu hiệu của nhà vua là “chính đại quang minh”. Vì vậy bố cục lăng gồm các công trình nằm đối xứng nhau trên một đường thần đạo.
Hình ảnh từ trên cao |
Nghệ thuật kiến trúc ở đây là nghệ thuật kiến trúc phong cảnh. Khi xây lăng, Minh Mạng đã tinh tế đan xen thiên nhiên vào trong những đường nét cứng chắc của công trình, nó làm cho công trình kiến trúc bớt đi vẻ khô cứng, tạo cho hệ thống lăng tẩm đó không còn đơn độc lẻ loi nữa. Đây cũng là nét kiến trúc tiêu biểu của thời Nguyễn. Suy cho cùng điều này không nằm ngoài tinh thần triết lí phương Đông của con người muốn thâu tóm cảnh thiên nhiên, môi trường sống vào một chỉnh thể thu nhỏ nhiều lần như khu vườn mình đang sống, lăng mộ mình yên nghỉ. Và cái tiểu ngã của bản thân hòa vào cái đại ngã của vũ trụ trong khả năng có thể của triết lí nhà Phật.
Bên cạnh hàng loạt các công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cao còn có gần 600 ô chữ chạm khắc các bài thơ trên Bi Đình, Hiển Đức Môn, điện Sùng Ân và Minh Lâu cũng là những tuyệt tác vô giá. Đó là một “bảo tàng thơ” chọn lọc của nền thi ca Việt Nam đầu thế kỷ XIX, là nơi phô bày tri thức, trí tuệ và tình cảm của người xưa.
NHÂN SINH QUAN
Cái đập vào đầu tiên khi ta đến thăm lăng là sự hoành tráng của nó nhưng ẩn đằng sau nó là triết lí sâu sắc về cuộc đời, về sự sống và cái chết. Khi đến thăm lăng, không chỉ bằng trực giác mà vận dụng cả tư duy nữa ta mới cảm nhận hết ý nghĩa của khu lăng tẩm này. Theo người xưa cuộc sống trong cõi trần ai chỉ là một cái gì đó tạm bợ, dù thọ được một trăm năm cũng chóng qua như một giấc mộng, vạn hữu đều vô thường năng thay đổi hình trạng như đám phù vân.. Vì vậy khi vào lăng ta không thấy cái u buồn thê lương, ảm đạm mà một khu lăng thường có. Ta thấy được ở đây một thái độ thanh thản khôn ngoan đối với cái chết, tất nhiên con người không ai thoát khỏi quy luật của sự sống và cái chết, của vua Minh Mạng . Là một người theo Lão giáo nên cũng có quan niệm: Trong các loại sinh vật chỉ có con người là ý thức được bản thân mình và vũ trụ xung quanh, do đó mà biết lựa chọn thái độ với thiên nhiên. Có khi là hòa hợp với thiên nhiên, có khi là chinh phục và kiểm soát hoặc lợi dụng thiên nhiên.
![]() |
Điều dễ cảm nhận hơn cả song đậm đà ấn tượng khiến mọi người tới thăm lăng đều thích thú say mê là vẽ đẹp của “phong cảnh thuỷ mạc” mà thiên nhiên đất trời ưu ái dành cho nơi này. Với cảnh thiên đàng trên dương thế các lăng tẩm uy nghi đã được xây dựng hài hoà trong bản đồng ca với thế giới tự nhiên. Phong cách hoà hợp với thiên nhiên được áp dụng triệt để. “Lăng đây là phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp ghép thêm một bức cảnh nhân tạo tuyệt khéo. Lăng đây là cái nhân công tô điểm cho sơn thuỷ. Thật không biết lấy nhời gì tả được cái cảm giác lạ, cái êm đềm vô cùng. Nó khơi dậy trong lòng người một âm vang đặc biệt”. Nó làm dịu lòng du khách vào viếng thăm lăng. Cảm giác mất mát nhường chỗ cho sự thanh thản đến lạ kì Ở đây có cả các công trình dùng vào việc tiêu khiển ngồi câu cá, hóng mát, làm thơ, ngắm cảnh…Đi thăm lăng mà có cảm giác như đang ung dung đi dạo trong chốn thiên đường. Càng đi sâu vào lăng càng cảm thấy thanh thản về tâm hồn càng tăng dần.
Thăm lăng ta có thể cảm nhận thấy cách nghĩ, thấy được quan niệm của vua Minh Mạng về sự sống và cái chết, về con người, về vũ trụ lớn lao. Hiểu được con người cũng như suy nghĩ, tâm tư tình cảm của vị vua nổi tiếng này.
Như một du khách phương Tây khi đến thăm lăng đã nói: lăng đây là “nơi tang tóc mỉm cười và chốn vui tươi thổn thức” (Le deuilsourit et la joie soupire). Charles Patristrong một bài thơ cũng viết:
“…Les roisd’ Annam tres sages
Qui font sourir la mort”
(Các vua nhà Nguyễn khôn ngoan
Làm cho cảnh tang tóc biết cười)
Lăng Minh Mạng đã khiến các nhà kiến trúc tài giỏi ngày nay phải kính cẩn nghiêng mình khâm phục vì vẻ đẹp, sự tài hoa tinh tế trong từng viên gạch, lớp ngói của công trình. Phải nghiêng mình kính cẩn trước sự thông minh lỗi lạc, uyên bác,tài hoa của một ông vua đa trí, đa tài.
Theo Đna Thích