Theo quan niệm Người Ê - đê , cây nêu là cầu nối giữa đất với trời, cầu nối tâm linh đưa những gửi gắm, ước vọng của con người tới yang, thần linh và những người đã khuất, cầu mong sự bình yên, no đủ…Con người từ khi sinh ra cho đến khi về với ông bà, tổ tiên luôn sống gắn bó với thiên nhiên, cỏ cây, nên những hình ảnh vẽ trên cây nêu đều gần gũi với con người.
 |
| Các cô gái Ê đê uyển chuyển, dịu dàng, phỏng theo điệu múa của chim Grứ mời gọi thần linh về chứng kiến, phù hộ cho những người tham gia buổi lễ… |
Trên thân cây nêu, khác với các dân tộc thiểu số khác ở Tây Nguyên, dân tộc Êđê đơn giản không cầu kỳ, họa tiết trang trí đơn giản vừa đủ để đáp ứng nhu cầu tâm linh và ước vọng trong cuộc sống của cá nhân và cả cộng đồng. Có sự khác biệt không đáng kể về kích thước và hình dáng cây Nêu theo từng vùng và từng nhóm người của dân tộc Êđê. Do vậy, việc chọn loại cây làm cây Nêu là rất quan trọng. Ý nghĩa của biểu tượng và họa tiết từng phần trên cây Nêu được ví như thân hình của một vị thần với quan niệm:
- PHẦN ĐẦU: Sự kết nối giữa đất trời (hình bắp chuối), sự giao tiếp giữa các vị thần và linh hồn vạn vật với con người,… Đặc biệt với tang ma, lễ bỏ mả và các nghi lễ liên quan đến người đã khuất thì biểu tượng bắp chuối được tô màu đen (nhọ nồi pha trộn với mỡ động vật).
- PHẦN CỔ: cầu mong sự an lành (hình chữ Z) biểu trưng cho con cá cầu mong sự ban cho của thần linh, sự may mắn khi đi săn bắn hàng ngày. Phía dưới là 4 thanh gỗ được gắn ngàm với nhau giống như cái bếp lửa nhà dài biểu trưng cho dàn bếp (pra: dùng để hong khói, sấy khô thịt hoặc cá,…) với ý nghĩa cầu an cho gia đình và dòng họ được an lành, khỏe mạnh. Nghi lễ cầu no đủ thường treo hình con cá hoặc dụng cụ lao động, nếu lễ cúng cầu an thường treo bông hoặc chùm chỉ kết lại để biểu trưng cho linh hồn an bình, khỏe mạnh.
- PHẦN NGỰC: Cầu no đủ, hạnh phúc (nồi đồng và cái bếp) biểu tượng sự no đủ, hạnh phúc và thể hiện sự đoàn kết, sum vầy để gắn kết con người với con người và gia đình với cộng đồng buôn làng (đùm bọc, chia sẻ nhau về tình cảm và vật chất).
- PHẦN BỤNG: Định kỳ nghi lễ (khắc vòng quanh thân cây nêu): Thường khắc 3 vòng, 5 vòng và 7 vòng tùy theo lần tổ chức trong gia đình (mỗi đợt được tính bằng số lượng con vật tế). Dùng màu vàng thân và màu xanh vỏ cây
- PHẦN CHÂN: Cầu mưa thuận gió hòa, được trang trí bằng họa tiết cách điệu (chong chóng, tổ ong), dùng hai sắc màu đỏ (huyết) và màu vàng (thân cây). Hình chong chóng tượng trưng cho thời tiết mưa thuận gió hòa; hình tổ ong tượng trưng cho sự dồi dào từ nguồn thức ăn của thiên nhiên ban tặng với quan niệm mùa màng bội thu. Xung quanh gốc cây Nêu có đóng cọc bảo vệ (nếu dựng ngoài trời), trên bốn cọc có thanh gỗ bọc quanh được đẽo bằng hình tượng cách điệu của 4 con chim cu đất, đầu quay tứ hướng. Đây là nơi mọi người trong cộng đồng hoặc khách mời (từ già, trẻ, gái, trai) gởi gắm niềm mơ ước, cầu xin tới các vị thần để được phù hộ, ban cho,… .
Cây nêu là trục tâm linh, là nơi đi về của các vị thần. Họ thường bẻ nhành cây, lá cỏ hoặc bông dại gắn vào hàng rào để gởi thông điệp mà mình ước nguyện, ngoài ra nó còn được ví là trục vũ trụ thông tam giới, giúp con người có thể bắc nhịp cầu tâm linh để tiếp cận gần hơn với các đấng thần linh và cõi ông bà tổ tiên.
Lễ rước cây nêu cầu an đã được dân tộc Ê-đê trân trọng, gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, thể hiện khát khao một cuộc sống ấm no sẽ về với bản làng. — tại Núi Lửa Chư Đăng Ya.
Theo Minh Thu
